ตรีพลา
ประกอบด้วยสมุนไพร 3 ชนิด ได้แก่ สมอไทย (Terminalia chebula Retz.) สมอพิเภก (Terminalia belerica Roxb.) และมะขามป้อม (Phyllanthus emblica Linn.)
ตรีผลา เป็นพิกัดยาสมุนไพรไทยที่ใช้กันมายาวนาน ประกอบด้วยสมุนไพร 3 ชนิด ได้แก่ สมอไทย (Terminalia chebula Retz.) สมอพิเภก (Terminalia belerica Roxb.) และมะขามป้อม (Phyllanthus emblica Linn.) ในอัตราส่วน 1:1:1 เท่ากัน
ตรีผลา มีสารสำคัญกลุ่มฟีนอลิก (Phenolic) เป็นสารต้านอนุมูลอิสระปริมาณมาก ถือว่าเป็นสมุนไพรตำรับที่มีสรรพคุณหลากหลาย ปัจจุบันจึงนิยมใช้หลาย ๆ รูปแบบ ทั้งยา เครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ และส่วนผสมในอาหารเสริม เช่น เครื่องสำอาง ยาสีฟัน
ประวัติความเป็นมาของตำรับยา
ตำรับยาตรีผลา นั้นเป็นตำรับยาที่มีปรากฏอยู่ในคัมภีร์อายุรเวชของอินเดียโดยออกเสียงเรียกว่า ตรีผลา หรือ ตรีผลากะ ซึ่งคำว่าตรีนั้นมีความหมายว่าสาม ซึ่งเป็นจำนวนของสมุนไพรที่นำมาใช้ประกอบเป็นยา ส่วนคำว่าผลา นั้นหมายถึงผล ดังนั้นคำว่า ตรีผลา หมายถึงผลไม้ 3 อย่าง ซึ่งประกอบไปด้วย
- 1. ลูกสมอพิเภก (Terminalia belerica (Gaertn.) Roxb.)
- 2. ลูกสมอไทย (Terminalia chebula Retz.)
- 3. ลูกมะขามป้อม (Phyllanthus emblica Linn.)
สรุปก็ คือ ตรีผลาเป็นยาสมุนไพรที่เป็นส่วนผสมของสมอพิเภก สมอไทย และมะขามป้อม ก็จะมีสรรพคุณทางยาที่ช่วยควบคุม กำจัดสารพิษในร่างกาย และใช้รักษาสมดุลของธาตุทั้ง 4 ในร่างกาย ซึ่งจะส่งเสริมสรรพคุณซึ่งกัน และกันเป็นอย่างดี ซึ่งตัวยาทั้งสามจะช่วยควบคุมพิษข้างเคียงของกัน และกัน เช่น รสเปรี้ยวของลูกสมอพิเภก มีฤทธิ์เป็นยาระบาย จึงต้องใช้ ลูกสมอไทย และลูกมะขามป้อม ซึ่งมีรสฝาด ขมไปช่วยแก้อาการจุกเสียดแน่นท้อง และลดอาการท้องมวน เป็นต้น โดยในตำรายาไทยก็เรียกยาที่ได้จากการรวมสมุนไพรทั้ง 3 ชนิด นี้ตาม ชื่อของอินเดียว่า พิกัดตรีผลา
ประโยชน์และสรรพคุณตรีผลา
- แก้ไข้เพื่อขับเสมหะ
- แก้ไข้เจือลม
- เป็นยาระบาย ยาถ่าย
- แก้เสมหะจุกคอ ทำให้ชุ่มคอ
- แก้โรคตา
- แก้ธาตุกำเริบ
- บำรุงธาตุ
- แก้ไข้
- แก้ริดสีดวง
- แก้ท้องร่วง ท้องเดิน
- รักษาโรคท้องมาน
- รักษาอาการไอ
- รักษาโรคตา
- เป็นยาอายุวัฒนะ ทำให้ชีวิตยืนยาว
- กระตุ้นระบบการทำงานของร่างกาย ระบบภูมิคุ้มกัน
- มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ
- รักษาโรคติดเชื้อ
- รักษาโรคอ้วน
- รักษาโรคโลหิตจาง
- รักษาวัณโรค
- รักษาอาการปอดบวม
- รักษาโรคเอดส์
- แก้ท้องผูก
- ช่วยทำให้สุขภาพแข็งแรง
- แก้อาการที่เกี่ยวกับความดันโลหิต
- ใช้แก้อาการผิดปกติจากระบบเลือด
ส่วนประกอบของยา
ตรีผลา แปลตามรากศัพท์จะได้ คำว่า “ตรี” แปลว่า “สาม” คำว่า “ผลา (ผล)” คือ ผลไม้ 3 อย่าง ได้แก่ ผลสมอพิเภก ผลสมอไทย และผลมะขามป้อม
1. สมอพิเภก
- ชื่อ สมอพิเภก
- ชื่ออื่น ลัน, สมอแหน, แหน, แหนขาว, แหนต้น, สะคู้
- ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb.
- ชื่อวงศ์ Combretaceae
ลักษณะภายนอก : ผลรูปกลม หรือ รี แข็ง กว้างประมาณ 1.5-2 ซม. ยาว 2.5-3 ซม. มีสัน 5 สัน ผิวนอกปกคลุมด้วยขนสีน้ำตาลหนาแน่น เมล็ดเดี่ยว แข็ง ผลอ่อนรสเปรี้ยว ผลแก่รสเปรี้ยวฝาดหวาน (ฝาดสุขุม) เมล็ดในรสฝาด
องค์ประกอบทางเคมี : พบสาร chebulagic acid, ellagic acid, gallic acid
2. สมอไทย
- ชื่อ สมอไทย
- ชื่ออื่น กกส้มมอ, สมอ, มาแน่, สมออัพยา, หมากแน่ะ
- ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia chebula Retz. Var chebula
- ชื่อพ้อง Myrobalan chebula Gaertn
- ชื่อวงศ์ Combretaceae
ลักษณะภายนอก : ผลรูปทรงกลม หรือ รูปไข่ กว้าง 1-2.5 ซม. ยาว 2-4 ซม. ผลสดสีเขียวอมเหลือง หรือ บางครั้งมีสีแดงปน ผิวเรียบ มีสัน 5 สัน เมล็ดเดี่ยว แข็ง รูปรี ขนาดใหญ่ ผลแห้งสีดำเข้ม ผิวย่น ผลอ่อน รสเปรี้ยว ผลแก่มีรสฝาดติดเปรี้ยว ขม ไม่มีกลิ่น เนื้อผลรสฝาดเปรี้ยว เมื่อชิมจะมีรสชาติขมเล็กน้อยในช่วงแรก และจะมีรสหวานตามมา เมล็ดมีรสขม
องค์ประกอบทางเคมี : gallic acid, chebulic acid, chebulinc acid, chebulagic acid, corilagin, terchebin, glucogallin, ellagic acid, sennoside A, chebulin, catechol, tannic acid
3. มะขามป้อม
- ชื่อ มะขามป้อม
- ชื่ออื่น กันโตด (เขมร), กำทวด (ราชบุรี), มั่งลู่, สันยาส่า (กะเหรี่ยง, แม่ฮ่องสอน)
- ชื่อวิทยาศาสตร์ Phyllanthus emblica Linn.
- ชื่อพ้อง Emblica offcinalis Gaertn.
- ชื่อวงศ์ Euphorbiaceae
ลักษณะภายนอก : ผลสดกลม มีเนื้อ ผิวเรียบ ใส ฉ่ำน้ำ เมื่อดิบสีเขียวออกเหลือง ผลสุกสีเหลืองออกน้ำตาล เส้นผ่าศูนย์กลาง 1-2 เซนติเมตร มีเส้นพาดตามความยาวของลูก 6 เส้น เมล็ดกลมแข็งมี 1 เมล็ด เนื้อผลมีรสฝาด เปรี้ยว ขม หวาน รับประทานเป็นอาหารได้ ทำให้ชุ่มคอ รับประทานน้ำตามไป ทำให้มีรสหวานดีขึ้น
องค์ประกอบทางเคมี : มีวิตามินซีสูง (ในผลมะขามป้อม 1 ผล มีปริมาณวิตามินซี เทียบเท่ากับส้ม 2 ลูก) นอกจากนี้ยังพบ rutin, mucic acid, gallic acid, phyllemblic acid สารกลุ่มแทนนิน เบนซินอยด์ เทอร์ปีน ฟลาโวนอยด์ อัลคาลอยด์ คูมาริน เป็นต้น
องค์ประกอบทางเคมี
จะมีสารพวกแทนนินชนิดไม่ละลายน้ำ (Condensed tannins) หรือ โพลีฟีนอล ตัวอย่างเช่น กรดแกลลิก (gallic acid) กรดเอลลาจิก (Ellagic acid) และเอลลาจิแทนนิน (Ellagitannin) ซึ่งเป็นสารที่พบมากในตรีผลา และทับทิม และยังมี Vitamin C, chebulinic acid, bellericanin, β-sitosterol และ flavanoids เป็นส่วนประกอบอีกด้วย และในอินเดียได้นำตรีผลา มาวิจัยและพบว่า มีฤทธิ์ในการทำลายเซลล์มะเร็งเต้านมได้ดี มีความสามารถในการป้องกันการเกิดอนุมูลอิสระ และไม่มีพิษต่อเซลล์ปกติด้วย
การศึกษาทางเภสัชวิทยาของตรีผลา
ปัจจุบันนี้การศึกษาในมนุษย์พบว่าตรีผลา สามารถใช้รักษาสมดุลของการย่อยอาหาร และกำจัดของเสียออกจากร่างกาย ใช้เป็นยาระบาย ส่วนงานวิจัยในหลอดทดลอง และสัตว์ทอลองที่น่าสนใจ คือ ฤทธิ์ในการลดอนุมูลอิสระ ซึ่งเป็นสาเหตุสืบเนื่องไปยังโรคเรื้อรังหลายชนิด
นอกจากนี้ยังมีรายงานการศึกษาทั้งในประเทศ และต่างประเทศ ยืนยันถึงฤทธิ์ในการต่อต้านอนุมูลอิสระ (antioxidant) ฤทธิ์ในการต่อต้านการอักเสบ (anti-infammatory) ฤทธิ์ต่อต้านเชื้อแบคทีเรีย (anti-bacterial) ฤทธิ์ต่อต้านการกลายพันธุ์ (anti-mutagenic) ฤทธิ์ต้าน และยังยั้งเซลมะเร็ง (anti-cancerctivity) ฤทธิ์ในการลดระดับไขมันในเลือด ฤทธิ์ในการลดระดับน้ำตาลในเลือด ฤทธิ์ในการปกป้องการเกิดแผลในเยื้อบุกระเพาะอาหารและฤทธิ์ในการปกป้องตับปกป้องกล้ามเนื้อหัวใจตามอีกด้วย และในอินเดียได้นำตรีผลามาวิจัยและพบว่า มีฤทธิ์ในการทำลายเซลล์มะเร้งเต้านมได้ดี มีความสามารถในการป้องการการเกิดอนุมูลอิสระ และไม่มีพิษต่อเซลล์ปกติด้วย
การศึกษาทางเภสัชวิทยาของตรีผลา
ปัจจุบันนี้การศึกษาในมนุษย์พบว่าตรีผลา สามารถใช้รักษาสมดุลของการย่อยอาหาร และกำจัดของเสียออกจากร่างกาย ใช้เป็นยาระบาย ส่วนงานวิจัยในหลอดทดลอง และสัตว์ทอลองที่น่าสนใจ คือ ฤทธิ์ในการลดอนุมูลอิสระ ซึ่งเป็นสาเหตุสืบเนื่องไปยังโรคเรื้อรังหลายชนิด
นอกจากนี้ยังมีรายงานการศึกษาทั้งในประเทศ และต่างประเทศ ยืนยันถึงฤทธิ์ในการต่อต้านอนุมูลอิสระ (antioxidant) ฤทธิ์ในการต่อต้านการอักเสบ (anti-infammatory) ฤทธิ์ต่อต้านเชื้อแบคทีเรีย (anti-bacterial) ฤทธิ์ต่อต้านการกลายพันธุ์ (anti-mutagenic) ฤทธิ์ต้าน และยังยั้งเซลมะเร็ง (anti-cancerctivity) ฤทธิ์ในการลดระดับไขมันในเลือด ฤทธิ์ในการลดระดับน้ำตาลในเลือด ฤทธิ์ในการปกป้องการเกิดแผลในเยื้อบุกระเพาะอาหารและฤทธิ์ในการปกป้องตับปกป้องกล้ามเนื้อหัวใจตามอีกด้วย และในอินเดียได้นำตรีผลามาวิจัยและพบว่า มีฤทธิ์ในการทำลายเซลล์มะเร้งเต้านมได้ดี มีความสามารถในการป้องการการเกิดอนุมูลอิสระ และไม่มีพิษต่อเซลล์ปกติด้วย
ข้อแนะนำและข้อควรระวัง
ควรระวังในการใช้สมุนไพรตรีผลา คือ การเลือกซื้อวัตถุดิบจะต้องสด ไม่มีเชื้อรา เพราะอายุของวัตถุดิบมักจะสั้นประมาณครึ่งปีเท่านั้น และเนื่องจากผลิตภัณฑ์ตรีผลามีอยู่หลายรูปแบบ วิธีการเลือกซื้อสำหรับผู้บริโภคโดยทั่วไปนั้นแนะนำให้สังเกตจากทะเบียนยา วันที่ผลิต วันหมดอายุ ลักษณะบรรจุต้องอยู่ในสภาพที่ดี มีแหล่งผลิตที่น่าเชื่อถือ และส่วนสตรีในช่วงมีประจำเดือนควรงดการรับประทานตรีผลาเพราะอาจจะทำให้ประจำเดือนมามากกว่าปกติและสำหรับผู้ที่เป็นโรคหัวใจไม่ควรรับประทานรวมถึงผู้ที่รับประทานยาละลายลิ่มเลือด ควรปรึกษาแพทย์ก่อนรับประทาน
อาการข้างเคียง ที่อาจพบหลังการใช้ตรีผลา เนื่องจากตรีผลาเป็นสมุนไพรที่ใช้ล้างพิษออกจากระบบต่างๆ ของร่างกาย จึงอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงได้ซักระยะหนึ่งแล้วจะค่อย ๆ ดีขึ้น โดยอาการข้างเคียงที่พบบ่อย คือ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน มีผื่นขึ้น และมีอาการท้องเสีย แต่หากมีอาการข้างเคียงตามที่กล่าวมารุนแรง และมีอาการต่อเนื่องเป็นเวลานาน ควรหยุดใช้และปรึกษาแพทย์
เอกสารอ้างอิง ตรีผลา
- ผศ.ดร.สุดารัตน์ หอมหวน. ตำรับยา “ตรีผลา” ผลไม้ไทยไม่ถูกลืม. ฐานข้อมูลเครื่องยาไทย คณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี (ออนไลน์) เข้าถึงได้จาก www.thaicrudedruy.com
- สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก.บัญชียาจากสมุนไพร พ.ศ.2554 ตามประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เรื่อง บัญชียาหลักแห่งชาติ (ฉบับที่ 4) พ.ศ.2554. พิมพ์ครั้งที่ 2. สำนักงานกิจการโร พิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึกในพระบรมราชูปถัมภ์:กรุงเทพมหานคร, 2524.
- ผศ.ดร.สุนีย์ จันทร์สกาว. เครื่องดื่มสมุนไพรเพื่อสุขภาพ. คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
- พร้อมจิต ศรลัมพ์. ประโยชน์ของสมุนไพรตำรับตรีผลาต่อสุขภาพ. จุลสารข้อมูลสมุนไพร ปีที่ 25(2) : 2551 (ฉบับที่ 02).
- Jagetia G, Baliga S, Malagi K, et al. The evaluation of the radioprotective effect of Triphala (an ayurvedic rejuvenating drug) in the mice exposed to γ-radiation. Phytomedicine. 2002; 9, 99–108.
- Kaur S, Arora S, Kaur K, Kumar S(2002). The in vitro antimutagenic activity of Triphala an Indian herbal drug. Food Chem Toxic Res. Apr;40(4):527-3
- Maruthappan V, Shree KS. (2010). Hypolipidemic activity of haritaki (Terminalia chebula) in atherogenic diet induced hyperlipidemic rats. Advanced PharmacoTechnol Research. Apr ;1(2):229-35
- Sandhyaa T, Lathikaa, K, Pandeyb, et al. Potential of traditional ayurvedic formulation, Triphala, as a novel anticancer drug. Cancer Lett. 2006; 231 (2), 206-214.
- ปราณี ชวลิตธำรง, พัชรักษษมั่น, เอมมนัส อัตตวิชญ์, ปราณีจันทเพ็ชร.พิษกึ่งเฉียบพลันของยาแผนโบราณตรีผลา, วารสารกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์.ปีที่ 38.ฉบับที่ 3. กรกฎาคม-กันยายน. 2539. หน้า 169-191
- Rajan SS, Antony S(2008). Hypoglycemic effect of Triphala on selected non insulin dependent Diabetes mellitus subjects. Anc Sci Life. Jan;27(3):45-9.
- Mukherjee P, Rai, Sujay, et al. Clinical study of Triphala-A well known phytomedicine from India. Iranian J. Pharmacol. Ther. 2006; 5, 51–54.
- Naik GH, Priyadarsini KI, Bhagirathi RG, Mishra B, Mishra KP, Banavalikar MM, Mohan H(2005). In vitro antioxidant studies and free radical reactions of triphala, an ayurvedic formulation and its constituents. Phytother Research. Jul;19(7):582-6.
- Madani A, Jain SK (2008). Anti-Salmonella activity of Terminalia belerica: in vitro and in vivo studies. Indian Journal Exp Biology. Dec;46(12):817-21
- Rasool M, Sabina EP (2007). Anti inflammatory effect of the Indian Ayurvedic herbal formulation Triphala on adjuvant-induced arthritis in mice. EP.Phytother Res. Sep;21(9):889-94.
- ดร.เริงฤทธิ์ สัปปพันธ์. หนังสือคู่มืออาหารเสริม. ฉบับสมบูรณ์ สำนักพิมพ์ เอ็มไอเอส. กรุงเทพฯ 2556. หน้า 256-261